Νευρωνική απώλεια των ιππόκαμπων στην κροταφική επιληψία
ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ Α., ΞΑΦΕΝΙΑΣ Δ.
Α' Νευρολογική Κλινική Α.Π.Θ. Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, Εργαστήριο Νευροπαθολογίας

Περίληψη
Ποικίλες παθολογοανατομικές μελέτες ιππόκαμπου που προέρχονταν από ασθενείς οι οποίοι έπασχαν από κροταφική επιληψία, ενισχύουν την άποψη ότι η νευρωνική απώλεια του ιππόκαμπου συνδέεται άμεσα με τη σύνθετη εστιακή επιληψία, διαπιστώνοντας ότι στο 90% των ασθενών με εστιακές κρίσεις (αύρες) που προηγούνταν των επιληπτικών κρίσεων του κροταφικού λοβού εμφάνιζαν άλλοτε άλλου βαθμού απώλεια των νευρώνων του ιππόκαμπου. Περιοχές με κύρια επικράτηση νευρωνικής απώλειας αναφέρονται στην οδοντωτή ταινία, στο Αμμώνειο κέρας, στο προϋπόθεμα και στο υπόθεμα ενώ το μεταϋπόθεμα και η ιπποκάμπεια έλικα δεν παρουσίαζαν παραδόξως καμιά κυτταρική μεταβολή.

Η ερμηνεία αυτής της σημαντικής νευρωνικής απώλειας στην T.L.E. είναι ασαφής. Ίσως οι επιληπτικές κρίσεις να προκαλούν την ιπποκάμπεια σκλήρυνση αλλά ίσως να συμβαίνει και το αντίθετο, η ιπποκάμπεια σκλήρυνση να προκαλεί τις επιληπτικές κρίσεις. Συνήθως στην έναρξη της της ιπποκάμπειας σκλήρυνσης -όρος που υποδηλώνει τη νευρωνική απώλεια στην TLE- ο ένας ιππόκαμπος προσβάλλεται περισσότερο από τον άλλο. Αυτή η παρατήρηση της ετερόπλευρης ευπάθειας των ιππόκαμπων αποκλείει την άποψη μιας σφαιρικής τοξικής ή μεταβολικής αιτιοπαθογένειας. Αν η νευρωνική απώλεια οδηγεί σε επιληπτικές κρίσεις, θα πρέπει ένας κριτικής σημασίας υποπληθυσμός νευρώνων να υφίσταται νέκρωση στην TLE, καθώς γενικευμένη διάσπαρτη νευρωνική απώλεια του ιππόκαμπου, που παρατηρείται στην ισχαιμία, την υποξεία, τη νόσο Alzheimer, τις εγκεφαλίτιδες ή τις δηλητηριάσεις από CO δεν επαρκεί για την πρόκληση κρίσεων. Έτσι, φαίνεται πλέον πιθανό το γεγονός ότι οι κρίσεις προκαλούν την παραπάνω νευρωνική απώλεια του ιππόκαμπου και με τη σειρά της αυτή η νευρωνική απώλεια ίσως να οδηγεί στις υποτροπιάζουσες κρίσεις.

Πρόσφατες μελέτες υποστηρίζουν την άποψη ότι η νευρωνική απώλεια προηγείται της ανάπτυξης της επιληψίας και είναι η κύρια αιτία της έναρξης των παθολογικών διεργασιών από τους νευρώνες για την απελευθέρωση αυτής. Στην ιπποκάμπεια σκλήρυνση, η διαπίστωση της αδυναμίας των βρυωδών κυττάρων να φτάσουν μέχρι τα καλαθιοφόρα κύτταρα περιορίζει την παλίνδρομη καταστολή που απελευθερώνουν αυτά πάνω στα κοκκιώδη ή πυραμοειδή κύτταρα, θέτοντας τα θεμέλια για τη δημιουργία της υπόθεσης των λανθανόντων καλαθιοφόρων κυττάρων, όπου οι ενδιάμεσοι κατασταλτικοί GABAεργικοί νευρώνες του επιληπτικού ιππόκαμπου, λόγω μερικής αποσύνδεσής τους από τις διεγερτικές προσυναπτικές ίνες βρίσκονται σε "λανθάνουσα", δηλαδή ανενεργό κατάσταση. Η διαπίστωση της θεωρίας των λανθανόντων καλαθιοφόρων κυττάρων έχει συντελέσει στην ανεύρεση και εφαρμογή σημαντικών θεραπευτικών παρεμβάσεων με παράγοντες που ενισχύουν τη GABAεργική καταστολή.

Συνοψίζοντας το σύνολο των παραπάνω αναφορών, τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε πειραματικό υλικό ζώων, συμπεραίνεται, ότι η επιληπτογένεση είναι το αποτέλεσμα της εκλεκτικής απώλειας ορισμένων νευρώνων, οι οποίοι φαίνεται να διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη μείωση του ουδού για απελευθέρωση της επιληπτικής δραστηριότητας σε έναν κατά τα άλλα φυσιολογικό εγκέφαλο ή σε εγκέφαλο που εμφανίζει μια γενετική προδιάθεση για κρίσεις. Η αιτία για την έναρξη της νευρωνικής απώλειας είναι άγνωστη, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο, ότι στα πρώϊμα στάδια της επιληπτογόνου διεργασίας, ορισμένοι νευρώνες κλειδιά, εμφανίζουν δυσλειτουργία, η οποία οδηγεί σε επιληπτικές κρίσεις και ιπποκάμπεια σκλήρυνση. Οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις με τη σειρά τους, ίσως να επιβαρύνουν τη διεργασία της σκλήρυνσης στον ήδη επιληπτικό εγκέφαλο. Έτσι, μολονότι η μη ειδική κυτταρική απώλεια των νευρώνων του ιππόκαμπου που μπορεί να παρατηρηθεί σε ποικίλες κλινικές οντότητες, δεν σχετίζεται με επιληψία, η ειδική κυτταρική απώλεια ενός νευρωνικού πληθυσμού του ιππόκαμπου, η οποία συνδέεται άμεσα με επιληψία, μπορεί να προκαλεί παθολογική ευερεθιστότητα των διεγερτικών κυκλωμάτων, που οδηγούν σε επαναλαμβανόμενες επιληπτικές κρίσεις.

Λέξεις κλειδιά: Κροταφική επιληψία, νευρωνική απώλεια, ιπποκάμπεια σκλήρυνση, καλαθιοφόρα κύτταρα, βρυώδη κύτταρα.

Πλήρες κείμενο