Φυσική δραστηριότητα σε παιδιά και εφήβους που πάσχουν από επιληψία*
ΣΥΡΜΟΥ Ε.Χ.¹, ΣΥΡΜΟΣ Ν.Χ.¹, ΣΥΡΜΟΣ Χ.Ν.^2
1Ιατροί-Μεταπτυχιακοί φοιτητές Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Α.Π.Θ.
²Αναπλ. Καθηγητής Α.Π.Θ., Α' Νευροχειρουργική Κλινική Α.Π.Θ., Γ.Ν. Α.Χ.Ε.Π.Α., Θεσσαλονίκη

*Μελέτη στα πλαίσια του διατμηματικού μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού.

Περίληψη
Η επιληψία είναι μια χρόνια πάθηση που εκδηλώνεται με περιοδικά επαναλαμβανόμενες επιληπτικές κρίσεις. Αποτελεί μια από τις πιο συχνές νευρολογικές διαταραχές, με συχνότητα εμφάνισης 2% στον γενικό πληθυσμό και <1% στην παιδική και εφηβική ηλικία.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να αναδείξει το ρόλο και τα οφέλη της άσκησης σε παιδιά και εφήβους που πάσχουν από επιληπτικές κρίσεις, οι οποίες όμως, ελέγχονται πλήρως με τη φαρμακευτική αγωγή. Διερευνώνται επίσης οι παράγοντες που σχετίζονται με την επιληψία και περιορίζουν την αθλητική δραστηριότητα των ατόμων αυτών.

Σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι η συμμετοχή παιδιών και εφήβων με επιληψία σε αθλητικές δραστηριότητες τονώνει το καρδιαγγειακό και το μυοσκελετικό τους σύστημα, ελαττώνει το σωματικό τους βάρος και κυρίως βελτιώνει την ψυχολογία και την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους. Οι επιληπτικές κρίσεις στα άτομα που αθλούνται, με βάση τα νεότερα ερευνητικά δεδομένα, φαίνεται να μειώνονται σε συχνότητα, ένταση και διάρκεια ενώ παράλληλα βελτιώνονται οι αλλοιώσεις του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος τους

Τα αθλήματα που κρίνονται ασφαλή είναι τα ομαδικά αθλήματα (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, κτλ.), τα θαλάσσια σπόρ και κυρίως η κολύμβηση σε πισίνα υπό επιτήρηση, καθώς και η ενόργανη και ρυθμική γυμναστική, η ιππασία, η ποδηλασία υπό την επίβλεψη πάντα των ειδικών.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η αθλητική δραστηριότητα υπό σωστή καθοδήγηση και επιτήρηση βελτιώνει ουσιαστικά τόσο τον τρόπο όσο και την ποιότητα ζωής των παιδιών και των εφήβων με επιληψία. Εγκέφαλος 2008, 45(4):226-232.

Λέξεις κλειδιά: Φυσική δραστηριότητα, άθληση, επιληψία, επιληπτικές κρίσεις, παιδιά, έφηβοι.

Εισαγωγή

Η επιληψία είναι μια χρόνια πάθηση που παρά την πρόοδο των σχετικών μεθόδων έρευνας παραμένει σε πολλά ως αγνώστου αιτιολογίας. Χαρακτηρίζεται από περιοδικά επαναλαμβανόμενες εκδηλώσεις τις επιληπτικές κρίσεις, που επιφέρουν αιφνίδια αναστρέψιμες μεταβολές στη λειτουργία του εγκεφάλου^4,12. Ως επιληπτικές κρίσεις ορίζονται τα παροδικά φαινόμενα νευρολογικής δυσλειτουργίας που οφείλονται στην ανάπτυξη ανώμαλης ηλεκτρικής εγκεφαλικής δραστηριότητας^4,18.

Αν και η επιληψία θεωρείται οικογενής νόσος, στο πεδίο της έρευνας εξετάζεται και ο ρόλος των γενετικών παραγόντων, ο κίνδυνος εμφάνισής της είναι μεγαλύτερος στην παιδική-εφηβική και στην ηλικία άνω των 75 χρόνων¹².

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερος λόγος γίνεται για τον ρόλο και τα οφέλη της άσκησης στα άτομα που πάσχουν. Σύγχρονες έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά και έφηβοι που εμφανίζουν επιληπτικές κρίσεις, οι οποίες όμως ελέγχονται πλήρως με τη φαρμακευτική αγωγή, μπορούν να συμμετέχουν σε προγράμματα άσκησης, ακόμα και σε καθημερινή βάση. Αποδεικνύεται με τον τρόπο αυτόν ότι η άσκηση συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της σωματικής υγείας και γενικότερα στη ποιότητα ζωής⁶.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να τονίσει το ρόλο της άσκησης και τα οφέλη της στα παιδιά και στους εφήβους που πάσχουν από επιληψία. Διερευνώνται οι παράγοντες που σχετίζονται με αυτήν και περιορίζουν τη συμμετοχή τους σε κάθε είδους φυσική δραστηριότητα.

Γενικά χαρακτηριστικά της επιληψίας σε παιδιά και εφήβους

Η επιληψία αποτελεί μια από τις πιο συχνές νευρολογικές διαταραχές, με συχνότητα εμφάνισης 2% στον γενικό πληθυσμό. Εμφανίζεται τόσο στους ηλικιωμένους, άνω των 75 ετών, όσο και στους νέους και στα παιδιά, με συχνότητα εμφάνισης <1% στην παιδική και εφηβική ηλικία³.

Οι επιληπτικές κρίσεις διακρίνονται σε γενικευμένες και εστιακές. Οι επιληψίες σε ιδιοπαθείς και σε συμπτωματικές (αυτό υποδηλώνει και την αιτιολογία τους)⁴.

Στις ιδιοπαθείς επιληψίες τα άτομα γεννιούνται με την προδιάθεση να εμφανίζουν επιληπτικές κρίσεις. Γίνεται λόγος για κληρονομική προδιάθεση και συχνά υπάρχει οικογενειακό ιστορικό.

Στις συμπτωματικές επιληψίες συγκεκριμένες παθολογικές καταστάσεις του εγκεφάλου αποτελούν την αιτία των επαναλαμβανόμενων επιληπτικών κρίσεων. Η κληρονομική προδιάθεση φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και των συμπτωματικών κρίσεων¹⁸.

Οι κυριότερες αιτίες των συμπτωματικών επιληψιών στα παιδιά είναι²:

1. Περιγεννητικές και αναπτυξιακές διαταραχές (5-6% των επιληψιών, 18% των συμπτωματικών). Περίπου 3-6 παιδιά σε 1000 γεννήσεις παρουσιάζουν εγκεφαλική παράλυση ή διανοητική καθυστέρηση και το 1/3 αυτών των παιδιών εμφανίζει επιληπτικές κρίσεις.
2. Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις (4-5% των επιληψιών, 13-15% των συμπτωματικών).
3. Όγκοι του εγκεφάλου (3,5% των επιληψιών, 12% των συμπτωματικών).
4. Λοιμώξεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (2,5% των επιληψιών, 7% των συμπτωματικών).

Η ταξινόμηση των επιληψιών στην παιδική και εφηβική ηλικία αναγνωρίζει σύνδρομα που καθορίζονται από τους εξής παράγοντες^11,15:

1. Τον τύπο των κρίσεων
2. Την ηλικία έναρξης των κρίσεων
3. Τις ηλεκτροεγκεφαλογραφικές αλλοιώσεις
4. Τα συνοδά νευρολογικά χαρακτηριστικά

Τα κυριότερα σύνδρομα της παιδικής και εφηβικής ηλικίας καταγράφονται στον παρακάτω πίνακα 1.

Η διάγνωση του συνδρόμου της παιδικής και εφηβικής ηλικίας είναι χρήσιμη και σημαντική για την πρόγνωση, την επιλογή και την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής, τον πιθανό καθορισμό της αιτιολογίας και τη συμμετοχή των ατόμων αυτών σε διαφόρου είδους φυσικές δραστηριότητες¹⁰.

Η φυσική δραστηριότητα σε παιδιά και εφήβους με επιληψία έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει σημαντικά στην βελτίωση του τρόπου και της ποιότητας της ζωής τους. Πρέπει να τονίσουμε όμως, ότι δεν μπορούν να συμμετέχουν σε οποιοδήποτε είδος φυσικής δραστηριότητας λόγω της πιθανότητας πρόκλησης τραυματισμών ή έκκλησης επιληπτικών κρίσεων. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι επιληπτικές κρίσεις να ελέγχονται ικανοποιητικά από την ανάλογη για κάθε είδος αντιεπιληπτική αγωγή¹⁷.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα αντιεπιληπτικά φάρμακα θέτουν υπό έλεγχο τις κρίσεις, αλλά μπορεί να επηρεάσουν την απόδοση των νεαρών αθλητών. Πιο συγκεκριμένα, αρκετά από τα φάρμακα αυτά προκαλούν αίσθημα κόπωσης, προβλήματα όρασης αλλά και αυτοσυγκέντρωσης και προσανατολισμού. Επιπλέον, η φυσική δραστηριότητα μπορεί να επηρεάσει τη συγκέντρωση των αντιεπιληπτικών φαρμάκων στο αίμα των αθλουμένων. Θα πρέπει επομένως, να υπάρχει συστηματικός ιατρικός έλεγχος του επιπέδου στο αίμα των αντιεπιληπτικών φαρμάκων. Με τον τρόπο αυτό οι νεαροί αθλητές θα μπορούν να συμμετέχουν άφοβα σε οποιοδήποτε είδος φυσικής δραστηριότητας^15,18.

Άσκηση και επιληψία

Είναι αλήθεια ότι μέχρι πριν μερικά χρόνια, στα άτομα με επιληψία και κυρίως στα παιδιά και στους έφηβους, δεν επιτρεπόταν η συμμετοχή τους σε οποιοδήποτε είδος φυσικής δραστηριότητας, εξαιτίας του φόβου τυχόν τραυματισμών, πρόκλησης επιληπτικών κρίσεων ή αύξησης της συχνότητας αυτών. Στις μέρες μας όμως, παρατηρείται από όλους μια αναθεώρηση των απόψεων αυτών, γιατί αναγνωρίζονται πλέον τα οφέλη που προσφέρει η άσκηση^1,3,18.

Σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα, τα παιδιά και οι έφηβοι που πάσχουν από επιληψία εξακολουθούν να γυμνάζονται λιγότερο σε σχέση με τους συνομηλίκους τους, με αποτέλεσμα η καθιστική ζωή και η παχυσαρκία να τους επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο, να παρουσιάζουν αυξημένο δείκτη μάζας σώματος και ελαττωμένη αερόβια ικανότητα, γεγονός που έχει αρνητικές συνέπειες για την υγεία τους, ψυχική και σωματική13. Συχνά επίσης στα άτομα αυτά παρατηρείται έλλειψη αυτοεκτίμησης και εμπιστοσύνης στις δυνάμεις τους, γεγονός που έχει ως συνέπεια την αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης, εξαιτίας της κατάστασης της υγείας τους και του τρόπου ζωής τους. Πολλές φορές μάλιστα, η έλλειψη της άσκησης έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά και κυρίως οι έφηβοι να αντιδρούν και να αρνούνται τη λήψη της αντιεπιληπτικής αγωγής, προκαλώντας αύξηση των κρίσεων και επιβάρυνση της γενικής κατάστασης του οργανισμού τους^5-7,9,18.

Οι σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι η συμμετοχή παιδιών και εφήβων με επιληψία σε αθλητικές δραστηριότητες τονώνει το καρδιαγγειακό τους σύστημα, βελτιώνει την ψυχολογία τους και την εμπιστοσύνη τους στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους, έτσι ώστε να παρατηρείται ακόμα και μείωση της συχνότητας εμφάνισης των επιληπτικών κρίσεων. Τα άτομα στα οποία οι επιληπτικές κρίσεις ελέγχονται με την φαρμακευτική αγωγή μπορούν και πρέπει να συμμετέχουν τόσο σε ομαδικά όσο και σε ατομικά αθλήματα. Τα νεαρά άτομα με επιληψία πρέπει να ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στα περισσότερα αθλήματα^5-7,18.

Πιο συγκεκριμένα, τα περισσότερα από τα αθλήματα κρίνονται ασφαλή για παιδιά και έφηβους στους οποίους οι επιληπτικές κρίσεις ελέγχονται ικανοποιητικά με την φαρμακευτική αγωγή και φυσικά πάντα με τη σύμφωνη γνώμη της οικογένειας, των θεραπόντων ιατρών και των γυμναστών. Τα ομαδικά αθλήματα, όπως το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ κτλ , είναι ίσως τα πιο κατάλληλα για τα άτομα αυτά. Αν και πάντα υπάρχει ο κίνδυνος του τραυματισμού, ωστόσο οι πιθανότητες τραυματισμού στα ομαδικά αθλήματα είναι ίδιες για όλους όσους συμμετέχουν, είτε πάσχουν από επιληψία είτε όχι^11,18.

Τα θαλάσσια σπορ και κυρίως η κολύμβηση σε πισίνα, θεωρούνται ασφαλή μόνο εάν οι επιληπτικές κρίσεις ελέγχονται πλήρως με την φαρμακευτική αγωγή και υπάρχει πάντα επιτήρηση, δηλαδή η παρουσία τουλάχιστον του γυμναστή στο χώρο άθλησης, ο οποίος βέβαια πρέπει να είναι πλήρως ενημερωμένος για την όλη κατάσταση. Για το λόγο αυτό προτιμάται η κολύμβηση σε πισίνα από ότι στη θάλασσα. Τα μικρά παιδιά είναι καλό να κολυμπάνε μαζί με έναν από τους γονείς τους. Στις Η.Π.Α. κυρίως σε παιδικές κατασκηνώσεις, εφαρμόζεται το επονομαζόμενο "buddy system", δηλαδή για κάθε παιδί που πάσχει από επιληψία υπάρχει ένας "φίλος" που κολυμπάει μαζί του και είναι κατάλληλα εκπαιδευμένος έτσι ώστε οτιδήποτε και αν συμβεί να το βοηθήσει άμεσα^14,16,18.

Σε αθλήματα όπως η ενόργανη και ρυθμική γυμναστική, η ιππασία, η ποδηλασία κτλ. απαιτείται επιπλέον προσοχή και παρακολούθηση από τους ειδικούς. Τα άτομα με επιληψία που κάνουν ποδηλασία θα πρέπει πάντα να φοράνε κράνος και να κινούνται σε μέρος όπου δεν υπάρχουν άλλα δίκυκλα ή οχήματα. Ενώ όσοι ασχολούνται με την ιππασία, καλό θα ήταν να ιππεύουν μαζί με ένα ακόμα άτομο. Στην ενόργανη δε γυμναστική είναι καλό να προτιμώνται οι ασκήσεις εδάφους για τα άτομα αυτά όπου η πιθανότητα εμφάνιση επιληπτικής κρίσης είναι μειωμένη^1,18.

Αθλήματα όπως οι καταδύσεις, η ορειβασία, οι αναρριχήσεις, κτλ απαγορεύονται, γιατί υπάρχει αυξημένος ο κίνδυνος για τραυματισμούς αλλά και για την ίδια τη ζωή του αθλητή σε περίπτωση που εμφανίσει επιληπτική κρίση κατά τη διάρκεια της αθλητικής δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα, τα αθλήματα που πρέπει να αποφεύγονται όταν οι επιληπτικές κρίσεις είναι πολύ συχνές και δεν ελέγχονται επαρκώς με την αντιεπιληπτική αγωγή είναι^8,14,16,18:

• τα αθλήματα οδήγησης (κυρίως οι αγώνες ταχύτητας)
• η ιππασία
• η γυμναστική (ενόργανη και ρυθμική)
• τα αθλήματα στο πάγο (χόκεϊ κτλ)
• το σκι (αλπικό, θαλάσσιο)
• τα θαλάσσια σπορ (ιστιοπλοΐα, ιστιοσανίδα κτλ)
• τα αθλήματα στίβου
• η πάλη
• η πυγμαχία

Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι παρόλο που ο περιορισμός των αθλητικών δραστηριοτήτων σε άτομα με επιληψία φαίνεται εκ πρώτης όψεως λογικός, εντούτοις τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι η άσκηση βελτιώνει τον τρόπο και την ποιότητα ζωής τους και υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι συμβάλλει και στην ελάττωση της συχνότητας εμφάνισης των επιληπτικών κρίσεων^1,10,15,18.

Οι τελευταίες μάλιστα ιατρικές έρευνες δείχνουν ότι νεαρά άτομα με επιληψία που αθλούνται εμφανίζουν λιγότερες αλλοιώσεις στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα τόσο κατά τη διάρκεια της άσκησης όσο και μετά το πέρας αυτής, σε σχέση με τα άτομα που δεν ασκούνται. Τα αίτια που προκαλούν τη βελτίωση του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος στα άτομα αυτά δεν είναι ακόμα γνωστά, αν και υπάρχουν πολλές θεωρίες. Οι κυριότερες εκ των οποίων υποστηρίζουν ότι η υπερκαπνία της διαλειμματικής κυρίως άσκησης προκαλεί την απελευθέρωση ειδικών νευροδιεγερτών που ελαττώνουν την υπερβολική και συνεχή εκφόρτιση των εγκεφαλικών νευρικών κυττάρων^4,5,10.

Η συστηματική άσκηση εξάλλου είναι ένας πολύ καλός τρόπος μείωσης του stress και του άγχους των νεαρών αυτών ατόμων, παράγοντες που ως γνωστό μπορούν από μόνοι τους να προκαλέσουν επιληπτική κρίση. Η αυτοσυγκέντρωση που χρειάζεται ένας αθλητής κατά τη διάρκεια της άσκησης συμβάλλει επίσης στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης επιληπτικής κρίσης^6,11.

Για όλα αυτά θα πρέπει να ενθαρρύνονται τα παιδιά και οι έφηβοι που πάσχουν από επιληψία να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες. Η βελτίωση της σωματικής τους εμφάνισης αλλά και της ψυχικής τους διάθεσης σε συνδυασμό με την ελάττωση των κρίσεων θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από όλους, γονείς, αθλητές, θεράποντες ιατρούς, προπονητές. Τόσο η οικογένεια αλλά και οι ίδιοι οι αθλητές με επιληψία θα πρέπει να είναι ενήμεροι όχι μόνο για τα οφέλη της άσκησης αλλά και για τους κινδύνους που μπορεί να υπάρξουν^10,16,18.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη φυσική δραστηριότητα των ατόμων με επιληψία

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη φυσική δραστηριότητα παιδιών και εφήβων με επιληψία και πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπόψη είναι:

• το είδος, η διάρκεια και η ένταση της φυσικής δραστηριότητας
• το είδος της επιληψίας και των κρίσεων
• το είδος της φαρμακευτικής αγωγής (μονοθεραπεία ή όχι)
• το πόσο καιρό τη λαμβάνει ο αθλητής
• η πιθανότητα να συμβεί μια κρίση κατά τη διάρκεια της φυσικής δραστηριότητας μαζί με όλα τα συνεπακόλουθα αυτής^1,3,7,10.

Το αθλητικό ιστορικό του παιδιού με επιληψία, το αν δηλαδή αθλείται καιρό ή όχι, αν θέλει να ασκείται ή όχι, το αν συμμετέχει σε ομαδικά ή ατομικά αθλήματα, αποτελεί μαζί με το ιατρικό ιστορικό του σημαντικό παράγοντα, που πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη¹⁵.

Δεν πρέπει τέλος να ξεχνάμε και τους παράγοντες εκείνους που σχετίζονται άμεσα με την άσκηση και μπορούν να προκαλέσουν επιληπτική κρίση και να τους ελέγχουμε όσο γίνεται καλύτερα. Οι παράγοντες αυτοί είναι: η υπερκόπωση, η αϋπνία, η αφυδάτωση με απώλεια ηλεκτρολυτών, η υπερθερμία, η υπογλυκαιμία. Για αυτό θα πρέπει οι νεαροί αθλητές να πίνουν άφθονο νερό πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος της άσκησης. Να λαμβάνουν σωστή διατροφή. Να ξεκουράζονται και να κοιμούνται καλά. Να μην διακόπτουν για κανένα λόγο την αντιεπιληπτική αγωγή. Να σταματάνε όταν δεν νιώθουν καλά. Να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για αποφυγή τραυματισμών και να μη ξεπερνούν τα όριά τους κατά την προπόνηση^1,15,18.

Για όλα αυτά κάθε περίπτωση αθλητή με επιληψία πρέπει να αντιμετωπίζεται ατομικά, με βάση τα σωματομετρικά χαρακτηριστικά του παιδιού ή του εφήβου που αθλείται (βάρος, ύψος, δείκτης μάζας σώματος (BMI) κτλ), το άθλημα που κάνει, το είδος της επιληψίας που έχει και το κατά πόσο ελέγχονται οι κρίσεις με τη φαρμακευτική αγωγή, καθώς και το είδος της φαρμακευτικής αγωγής που λαμβάνει^8,13.

Ο θεράπων ιατρός είναι αυτός που αρχικά θα κρίνει το κατά πόσο ο ασθενής μπορεί να συμμετέχει σε μια φυσική δραστηριότητα ή όχι, έχοντας υπ'όψιν του αν οι κρίσεις ελέγχονται πλήρως με τη φαρμακευτική αγωγή^4,8,15.

Γενικές οδηγίες που ο αθλητής με επιληψία πρέπει πάντα να τις ακολουθεί⁶:

• Πριν την έναρξη ενός νέου προγράμματος άσκησης θα πρέπει ο αθλητής να συμβουλεύεται πρώτα τον θεράποντα ιατρό του.
• Αποφυγή όλων των γνωστών στον αθλητή παραγόντων που μπορεί να προκαλέσουν μια επιληπτική κρίση.
• Η αντιεπιληπτική αγωγή δεν πρέπει να διακόπτεται ή να αλλάζει αυθαίρετα από τον αθλητή, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του θεράποντα ιατρού του.
• Ο αθλητής θα πρέπει να φροντίζει να έχει πάντα ικανοποιητική ποσότητα αντιεπιληπτικών φαρμάκων μαζί του.
• Τόσο οι συναθλητές όσο και οι προπονητές του θα πρέπει να γνωρίζουν τη πάθησή του και να είναι σε θέση, αν χρειαστεί να του παράσχουν τις πρώτες βοήθειες.

Ο καθηγητής της φυσικής αγωγής ή ο προπονητής θα πρέπει και να είναι ενήμερος για την πάθηση του παιδιού αλλά και να έχει τις γνώσεις και την εμπειρία να αντιμετωπίσει μια επιληπτική κρίση που τυχόν συμβεί κατά τη διάρκεια της άσκησης. Η κατάλληλη ενημέρωση, η σωστή εκπαίδευση και η συστηματική παρακολούθηση των ατόμων αυτών από τους ειδικούς συμβάλλουν σημαντικά στην αποφυγή τραυματισμών και άλλων δυσάρεστων συμβάντων κατά την άθληση. Η οικογένεια θα πρέπει με τη σειρά της να ενθαρρύνει τη συμμετοχή των παιδιών με επιληψία σε οποιοδήποτε είδος φυσικής δραστηριότητας^5,6,7,9.

Η ενθάρρυνση των παιδιών και των εφήβων με επιληψία για άθληση και φυσική δραστηριότητα πρέπει να ξεκινάει από μικρή ηλικία, μέσα από την οικογένεια και το σχολείο. Η συμμετοχή των ατόμων αυτών σε φυσικές δραστηριότητες είναι μειωμένη σε σχέση με τους συνομηλίκους τους που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας. Γεγονός που φαίνεται να οφείλεται σε μια γενική απροθυμία και απραξία που δείχνουν τα άτομα αυτά για άσκηση, αλλά και στην απομόνωση κυρίως των εφήβων με επιληψία από τους συνομηλίκους τους, που παρατηρείται δυστυχώς ακόμα στις μέρες μας. Ενώ αντίθετα, ο φόβος τραυματισμού ή εμφάνισης επιληπτικής κρίσης κατά τη διάρκεια της άσκησης δεν φαίνεται να αποθαρρύνει τόσο τη συμμετοχή τους στα διάφορα αθλήματα^1,7,9,18.

Η ελαττωμένη όμως φυσική δραστηριότητα ή και η έλλειψη της σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή και την κακή ψυχική διάθεση, συμβάλλει στην εμφάνιση της παχυσαρκίας, τόσο στα παιδιά όσο και στους εφήβους με επιληψία, με συνεπακόλουθες τις επιπλοκές που αυτή επιφέρει: καρδιαγγειακές παθήσεις, αρτηριακή υπέρταση, διαβήτη. Παράλληλα δε χάνονται και τα ψυχολογικά οφέλη της άσκησης: αυτοεκτίμηση, αυτοσεβασμός, καλή διάθεση, έλλειψη άγχους, θέληση για ζωή. Για αυτό θα πρέπει τα νεαρά άτομα που πάσχουν από επιληψία να ενθαρρύνονται από τους οικείους τους στο να αθλούνται και να γυμνάζονται^13,18.

Συμπεράσματα

• Η φυσική δραστηριότητα και η άσκηση σε παιδιά και εφήβους με επιληψία όταν γίνεται σωστά, συστηματικά και υπό συνεχή καθοδήγηση και επιτήρηση, επιφέρει σημαντικά οφέλη στη σωματική και ψυχική τους υγεία.
• Βελτιώνει το σώμα τους, την εξωτερική τους εμφάνιση με μείωση του σωματικού βάρους και αύξηση της μυϊκής δύναμης και της αντοχής⁵.
• Οι επιληπτικές κρίσεις στα άτομα που αθλούνται, σύμφωνα με τα νεότερα ερευνητικά δεδομένα, δείχνουν να μειώνονται σε συχνότητα, ένταση και διάρκεια, ενώ παράλληλα φαίνονται να βελτιώνονται οι αλλοιώσεις και οι διαταραχές στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα^6,10,18.
• Το stress, το άγχος και η κατάθλιψη που συχνά εμφανίζουν τα νεαρά άτομα με επιληψία δίνουν τη θέση τους στη διάθεση για ζωή, στην πίστη στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους¹⁰.
• Κατά τη διάρκεια της άσκησης ο φόβος τυχόν τραυματισμών ή εμφάνισης επιληπτικής κρίσης ελέγχεται με την αυτοσυγκέντρωση, την προσοχή στην άσκηση και τη σιγουριά ότι υπάρχει η επιτήρηση από το κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό^7,17.
• Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η φυσική δραστηριότητα και η άθληση βελτιώνουν ουσιαστικά τόσο τον τρόπο όσο και την ποιότητα ζωής των παιδιών και των εφήβων με επιληψία¹⁸.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Arida RM, Scorza FA, de Albuquerque M, Cysneiros RM, de Olivieria RJ, Cavalheiro EA.: "Evaluation of physical exercise habits in Brazilian patients with epilepsy". Epilepsy Behav. 2003 Oct; 4(5):507-510.
2. Bannister R.: "Brain's Clinical Neurology" Oxford Medical Publications, 4th Edition, Epilepsy, 1973; 7:142-161.
3. Ben-Menachem E, Scheepers B, Stodieck S.: "Epilepsy: from consensus to daily practice" Acta Neurol Scand Suppl. 2003; 180:5-15.
4. Chadwick D: "Seizures, epilepsy and other episodic disorders" In brain diseases of the neurons system. 10th edition, 1993; 22.1:697-733.
5. Dubow JS, Kelly JP.: "Epilepsy in sports and recreation" Sports Med. 2003; 33 (7):499-516.
6. Fountain NB, May AC.: "Epilepsy and athletics". Clin. Sports Med. 2003 Jul; 22(3):605-616, x-xi.
7. Howard GM, Radloff M, Sevier TL.: "Epilepsy and sports participation". Curr Sports Med Rep. 2004 Feb; 3(1):15-19.
8. Jalava M, Sillanpaa M.: "Physical activity, health-related fitness, and health experience in adults with childhood-onset epilepsy: a controlled study." Epilepsia 1997; 38:424-429.
9. Jan MM.: "Intractable childhood epilepsy and maternal fatigue" Can J Neurol Sci. 2006 Aug; 33(3):306-310.
10. McEwan MJ, Espie CA, Metcalfe J et al.: "Quality of life and psychological development in adolescents with epilepsy: a quantitative investigation using focus group methods. Seizure 2004; 13:15-31.
11. Miele VJ, Bailes JE, Martin NA.: "Participation in contact or collision sports in athletes with epilepsy, genetic risk factors, structural brain lesions, or history of craniotomy" Neurosurg Focus, 2006 Oct 15; 21 (4):E9.
12. Μπαλλής Θ.Ι. " Επιληψίαι (Εισαγωγή εις την Νευρολογία-Ιωάννου Α. Λογοθέτου) " τόμος 2ος, 1979; 39:500-635.
13. Proctor MH, Moore LL, Gao D, et al.: "Television viewing and change in body fat from preschool to early adolescence: the Framingham children's study". Int J Obes Relat Metab Disord 2003; 27:827-833.
14. Sahoo SK, Fountain NB.: "Epilepsy in football players and other land-based contact or collision sport athletes: when can they participate, and is there an increased risk?" Curr Sports Med Rep. 2004 Oct; 3(5):284-288.
15. Stern JM.: "Overview of treatment guidelines for epilepsy" Curr Treat Options Neurol. 2006 Jul; 8 (4):280-288.
16. Van de Brock M., Beghi E.: "Accidents in patients with epilepsy: types, circumstances and complications: a European cohort study". Epilepsia 2004; 45:667-672.
17. Vinayan KP.: "Epilepsy, antiepileptic drugs and educational problems" Indian Pediatrics 2006; 43:788-794.
18. Wong J, Wirrell E.: "Physical activity in children/teens with epilepsy compared with that in their siblings without epilepsy". Epilepsia. 2006 Mar; 47(3):631-639.